Dò tìm kho báu họ Mạc ở Hà Tiên - 1

Ghé chơi Hà Tiên, du khách sẽ ngạc nhiên thích thú nếu tình cờ nghe dân địa phương kể về kho báu mà dòng họ Mạc từng cất giấu nơi đây hồi thế kỷ XVIII. Đúng tiết Nguyên tiêu Nhâm Ngọ (26-2-2002), nhân trở lại thị xã biên viễn này để dự lễ hội kỷ niệm 266 năm thành lập Tao đàn Chiêu Anh Các, tôi bèn tranh thủ sưu tra tư liệu, gặp gỡ chứng nhân, kết hợp quan sát thực địa, những mong làm sáng tỏ đôi điều quanh câu chuyện ly kỳ.

Bản đồ địa giới hành chính thị xã Hà Tiên hiện thời

Từ 2 bài thơ ngắn

Hà Tiên trước kia là một tỉnh có lãnh thổ khá rộng trong Nam kỳ lục tỉnh. Hiện tại, địa danh này chỉ một thị xã nhỏ bé với diện tích 88,51km² và số dân 38.133 người, trực thuộc tỉnh Kiên Giang (1). Đó là phần lục địa cuối cùng của Tổ quốc ở phía tây nam. Phần đông bạn đọc, dù chưa có điều kiện đặt chân đến đây song đều ít nhiều biết “Hà Tiên mến yêu đẹp như xứ thơ” (2) qua các ca khúc, hàng loạt tranh, ảnh, phim, và bao áng văn chương kim cổ. Quen thuộc nhất, phải kể “xê ri thơ” 河仙什詠 Hà Tiên thập vịnh của nhóm Chiêu Anh Các. Ấy là Tao đàn thứ nhì trong lịch sử văn học Việt Nam, được thành lập từ mùa xuân Bính Thìn 1736, tạo nên một hiện tượng văn hoá đột khởi ở Đồng bằng sông Cửu Long đạt dư âm vang xa. Thoạt đầu là 10 bài thơ chữ Hán của Mạc Thiên Tích thủ xướng theo thể thất ngôn bát cú Đường luật. Lần lượt, nhiều thi nhân trong lẫn ngoài nước hoạ vận, rồi tác phẩm được tập hợp khắc in. Nhà thơ kiêm nhà bác học cùng thời là Lê Quý Đôn (1726 – 1784) đọc xong, khen: “Không thể bảo rằng hải ngoại không có văn chương được.”

Ngoài 10 bài thơ nêu trên, Mạc Thiên Tích còn sáng tác 10 bài thơ chữ Nôm, tất cả đều giữ nguyên thể cùng tiêu đề y như 10 bài thơ chữ Hán. Điểm độc đáo là 10 bài thơ Nôm ấy đan cài một cách hài hoà trong tập thơ song thất lục bát quốc âm mang tên 河仙什景曲詠 Hà Tiên thập cảnh khúc vịnh hoặc 河仙國音什詠 Hà Tiên quốc âm thập vịnh. Đến nay, không ít nhà nghiên cứu vẫn còn băn khoăn về tác giả đích thực của ngâm khúc tài hoa đó. Nhưng đó lại là chuyện khác.

Hà Tiên thập cảnh

Dính dáng đến kho báu họ Mạc có lẽ là bài thơ thứ 5: 石洞吞雲. Phiên âm: Thạch động thôn vân. Nghĩa: Động đá nuốt mây. Nguyên tác Hán tự của Mạc Thiên Tích:

山峰聳翠砥星河，
洞室玲瓏蘊碧珂。
不意煙雲由去往，
無垠草木共婆娑。
風霜久歷文章異，
烏兔頻移氣色多。
最是精華高絕處，
隨風呼吸自嵯峨。


Phiên âm:

Sơn phong tủng thuý để tinh hà,
Động thất lung linh uẩn bích kha.
Bất ý yên vân do khứ vãng,
Vô ngân thảo mộc cộng bà sa.
Phong sương cửu lịch văn chương dị,
Ô thố tần di sắc khí đa.
Tối thị tinh hoa cao tuyệt xứ,
Tuỳ phong hô hấp tự ta nga.


Vũ Đình Liên chuyển ngữ:

Non cao chót vót chạm trời xanh,
Trong núi lung linh động ẩn hình.
Mây khói ở đi không chủ ý,
Cỏ cây rung động cũng vô tình.
Văn chương thêm lạ, phong sương lắm,
Khí sắc càng nhiều, thay đổi nhanh.
Tuyệt đỉnh tinh hoa phong cảnh ấy,
Gió trời hô hấp ngọn chênh vênh.


Đông Hồ chuyển ngữ:

Xanh xanh ngọn đá chạm thiên hà,
Động bích long lanh ngọc chói lòa.
Chẳng hẹn khói mây thường lẩn quất,
Không ngăn, cây cỏ mặc la đà.
Phong sương càng dãi màu tươi đẹp,
Nhật nguyệt chi ngừng bóng lại qua.
Chót vót tinh hoa đây đã hẳn,
Theo chiều gió lộng vút cao xa.


Bản dịch của Đông Hồ bộc lộ đầy đủ ý tứ nguyên tác. Ví như dòng thừa đề Động thất lung linh uẩn bích kha cần được hiểu: “Trong động long lanh ẩn giấu ngọc bích”. Chữ kha 珂 ở đây thuộc bộ ngọc, chỉ một loại đá quý, cũng gọi bạch mã não.

Bạch mã não / 白瑪瑙 / white agate / agate blanche

Còn bài thơ Nôm tương truyền của Mạc Thiên Tích như sau:

Quỷ trổ thần xoi nổi một toà,
Chòm cây khóm đá dấu tiên gia.
Hang sâu thăm thẳm mây vun lại,
Cửa động thinh thinh gió thổi qua.
Trống rỗng bốn bề thâu thế giới,
Chang bang một dãy chứa yên hà.
Chân trời mới biết kho trời đấy,
Cân đái hèn chi rỡ ỷ la.

Cân đái nghĩa đen là khăn bịt đầu và đai thắt lưng, nghĩa bóng chỉ nhà quyền quý. Ỷ la là lụa gấm đẹp đẽ, chỉ chung đồ trang sức giá trị. Có kẻ suy đoán kho trời là “kho tàng của Thiên Tích nơi chân trời góc biển”.

Đền thờ họ Mạc ở núi Lăng / Bình San. Ảnh: Phanxipăng

____________

(1) Quý bạn đọc vui lòng tham khảo thêm bài Hà Tiên luôn mới của Phanxipăng từng đăng tạp chí Kiến Thức Ngày Nay 422 (1-5-2002), sau đó đã truyền vào weblog này:

http://phanxipang.wordpress.com/2013/03/02/ha-tien-luon-moi-i/
http://phanxipang.wordpress.com/2013/03/03/ha-tien-luon-moi-ii/

(2) Trích ca từ bài hát Hà Tiên của Lê Dinh.

Xem tiếp Dò tìm kho báu họ Mạc - 2

Phanxipăng Weblog - 17/09/2014